Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Ιστορία
Η συγκρότηση των εργατικών στρωμάτων στον Βόλο, 1880-1960
Επιστημονικός υπεύθυνος: Χριστίνα Αγριαντώνη
Ερευνητική ομάδα: Αίγλη Δημόγλου, Γεωργία Κατσίρα, Φωτεινή Λέκκα, Ντίνα Μουστάνη, Θανάσης Μπέτας, Μήτσος Μπιλάλης, Λήδα Παπαστεφανάκη, Θέμης Ντάλλας, Ευριδίκη Σιφναίου, Γιάννης Στογιαννίδης, Νίκος Τζαφλέρης, Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου
Από την προσάρτηση στο ελληνικό κράτος έως την αμέσως μεταπολεμική περίοδο, η πόλη του Βόλου αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε, με τρόπο αρκετά τυπικό και για άλλες πόλεις της Ελλάδας, από πόλη-εμπορικό λιμάνι σε βιομηχανική πόλη, διατηρώντας ακόμη σήμερα εμφανή τα ίχνη της ανάλογης βιομηχανικής και εργατικής κουλτούρας. Τη φυσιογνωμία και τις αποχρώσεις αυτής της κουλτούρας αναζητά η προτεινόμενη έρευνα, που οργανώνεται πάνω σε τέσσερις κύριους άξονες: (α) δημογραφικές διαστάσεις της συγκρότησης των εργατικών στρωμάτων, (β) εξελίξεις στην οικονομία της πόλης, στους επιμέρους τομείς (εμπόριο, λιμάνι, μεταφορές, βιομηχανία), (γ) διαμόρφωση της τοπικής αγοράς εργασίας στη βιομηχανία (αμοιβές, τύποι απασχόλησης, ειδικεύσεις, ιεραρχίες και καταμερισμός εργασίας), και (δ) συγκρότηση κοινωνικών ταυτοτήτων (συλλογικότητες, μορφές κοινωνικότητας, κατοικία, τρόποι ζωής). Το πρόγραμμα φιλοδοξεί συγχρόνως να συγκροτήσει μια πλούσια ερευνητική υποδομή για τα θέματα αυτά, χαρτογραφώντας τις διαθέσιμες στον Βόλο, σχετικές με το θέμα, πρωτογενείς πηγές, και καθιστώντας προσιτές νέες αρχειακές πηγές (αρχείο καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου).
Έργα του Προγράμματος
Αρχείο της Καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου
Το Αρχείο Ματσάγγου, που ανήκει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, μεταφέρθηκε από το υπόγειο του εργοστασίου σε ασφαλή χώρο που διέθεσε το ΔΗΚΙ. Έγινε μια πρώτη καταγραφή των σειρών του αρχείου, καταγράφηκαν αναλυτικότερα επιλεγμένες σειρές και έγινε δειγματοληπτική ψηφιοποίηση 285 ατομικών δελτίων του προσωπικού (η καταγραφή και τα δελτία είναι διαθέσιμα στον κόμβο του προγράμματος).
Δημιουργία εργαλείων για την έρευνα
Η ομάδα αναζήτησε τις αρχειακές συλλογές που σχετίζονται με το θέμα του προγράμματος και υπάρχουν στον Βόλο, και πραγματοποίησε μια πρώτη καταγραφή του περιεχομένου τους. Πρόκειται κυρίως για:
- Αρχεία βιομηχανικών επιχειρήσεων του Βόλου (στα ΓΑΚ Νομού Μαγνησίας και στο ΔΗ.Κ.Ι. Βόλου),
- Αρχεία Οργανισμών, Κρατικών και άλλων φορέων (Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Βόλου, Λιμενική Επιτροπή, κλπ.)
- Τα Καταστατικά των αναγνωρισμένων επαγγελματικών, εργατικών και προσφυγικών σωματείων (στο Πρωτοδικείο) και τα αρχεία των εργατικών οργανώσεων (στο Εργατικό Κέντρο Βόλου).
- Τα Ληξιαρχικά βιβλία και το Δημοτολόγιο του Δήμου Βόλου.
Τα αποτελέσματα της καταγραφής είναι διαθέσιμα σε βάση δεδομένων στον κόμβο, όπου υπάρχει επίσης μια βιβλιογραφική βάση με 170 λήμματα (έως το 2007)
Μελέτες
Το πρόγραμμα έθεσε ως βασικούς άξονες μελέτης τη δημογραφική συγκρότηση των εργατικών στρωμάτων, την Ιστορία της τοπικής οικονομίας και την Ιστορία της εργασίας, και τέλος τη συγκρότηση των τοπικών ταυτοτήτων. Ανάλογα και με τις διαθεσιμότητες των μελών της ομάδας, πραγματοποιήθηκαν τελικά οι παρακάτω μελέτες:
- Ντίνα Μουστάνη, «Πληθυσμός και επαγγελματική διαστρωμάτωση στο Βόλο το 1885, μέσα από το Αρχείο του Δημοτολογίου»
- Θανάσης Μπέτας, «Τα Δελτία Μητρώου Προσωπικού της Καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου»
- Γιάννης Στογιαννίδης, «Το Εργατικό Κίνημα στον Βόλο έως τη δεκαετία του 1950»
- Φωτεινή Λέκκα, «Εργατικές διεκδικήσεις και Αγροτικός χώρος: μια ιδιότυπη συνύπαρξη. Η περίπτωση της Καρδίτσας»