Ιστορία
Αρχαιολογία
Κοινωνική Ανθρωπολογία

Προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών

Ψυχαναλυτικές θεωρήσεις του πολιτισμού

  • Κωδικός: ΚΑ2251
  • Κατεύθυνση: Κοινωνική Ανθρωπολογία
  • Κατηγορία: Εμβάθυνσης
  • Τρέχοντες διδάσκοντες: Έλενα Τζελέπη
  • Ώρες διδασκαλίας ανά εξάμηνο: 39
  • Μονάδες ECTS: 5.0
  • Διδάχθηκε: 2023-2024 εαρινό, 2019-2020 εαρινό
  • Διδάσκεται: ΤΡΙΤΗ 15:00-18:00, αιθ. Βέμη

Περίληψη

Στο τέλος του δέκατου ενάτου αιώνα εξελίσσονται ανατρεπτικές θεωρήσεις για την  συγκρότηση και την ιστορία του υποκειμένου.  Κομβικές σε αυτή την ριζοσπαστική ιστορία των ιδεών είναι οι συμβολές των φιλοσόφων Νίτσε και Μαρξ αλλά και του ψυχαναλυτή Φρόιντ που αντιτάχθηκαν στον καρτεσιανό ανθρωπισμό που είχε σαν αφετηρία το ενσυνείδητο και ορθολογικό υποκείμενο της γνώσης και της αυτογνωσίας, της αυτονομίας και της (αυτο)κυριαρχίας. Στον αντίποδα, οι δικές τους επεξεργασίες προβληματοποίησαν την κεντρικότητα της συνείδησης και την ταύτιση της με τη γνωστική ικανότητα και προσέγγισαν τη συνείδηση ως το παράγωγο της θέλησης για δύναμη (Νίτσε), των ταξικών σχέσεων (Μαρξ) και των ασυνείδητων ψυχικών διεργασιών πάνω στις οποίες το υποκείμενο δεν έχει έλεγχο (Φρόϋντ). Η ψυχαναλυτική πρακτική και θεωρία που εισάγει ο Φρόιντ με άξονα το επιστημονικό του έργο για το ασυνείδητο, είναι μια ύστερη «κοπερνίκεια επανάσταση», όπως θα αποφανθεί ο ίδιος, που η συνείδηση δεν είναι πλέον το κέντρο του ανθρώπινου και το ανθρώπινο εμπεριέχει εκτός από τη συνειδητότητά του και τη ριζικά «άλλη» ασυνείδητη διάστασή του. Όπως θα περιγράψει μια άλλη σύγχρονη ψυχαναλύτρια, η Τζούλια Κρίστεβα, είμαστε «ξένοι μέσα στον εαυτό μας». Πώς, θα διερωτηθούμε στο συγκεκριμένο μάθημα, οι εννοιολογήσεις του εαυτού σαν ριζικά «άλλος» και αδιαφανής μας δίνουν θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία για να συσχετιστούμε με τον «άλλο» ως απόλυτα και απροϋπόθετα διαφορετικό;

Το ανθρώπινο, στη  ψυχαναλυτική οπτική του Φρόιντ δεν υπάρχει παρά ως κοινωνικοποιημένο υποκείμενο και εν μέσω κοινωνικών δεσμών. Το διακύβευμά του είναι πώς το ψυχικό, ως ασυνείδητα ψυχικά μορφώματα και μηχανισμοί, ερμηνεύεται στο επίπεδο της συνείδησης. Στην ερμηνεία μάλιστα αυτή σημαντικό ρόλο ενέχει ο δεσμός μεταξύ του/της ψυχαναλυτή/τριας και των ψυχαναλυόμενων. Η παρακαταθήκη του Φρόιντ έχει προκαλέσει έναν πλούσιο διάλογο στην ιστορία της ψυχανάλυσης που επεκτείνεται στον αγγλοσαξωνικό κόσμο, την Ευρώπη, και τη Λατινική Αμερική και διακρίνεται από κριτικές επανεγγραφές αλλά και διαφοροποιήσεις. Οι ψυχαναλυτικές θεωρήσεις που φωτίζουν πολιτισμικά ζητήματα  όσον αφορά το ασυνείδητο και τη γλώσσα, τις λογοθετικές πρακτικές, τις κοινωνικές νόρμες, την μνήμη και την ιστορία, τη σχέση του υποκειμένου με τη διατομικότητα, τη σχέση του πολιτισμού με το συναίσθημα, αλλά και την τέχνη, τον πόλεμο, τη θρησκεία, την ηθική και το πολιτικό αποτελούν κεντρικές διερευνήσεις του μαθήματος. Μας ενδιαφέρουν οι διεπιστημονικές συνομιλίες της ψυχανάλυσης με τον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό, τη Σχολή της Φρανκφούρτης, την φιλοσοφία των Ντελέζ και Γκουαταρί, τις θεωρίες του λόγου, τις κριτικές θεωρίες της φυλής, την αποδόμηση, τις ουτοπικές σπουδές, τις ριζοσπαστικές θεωρίες για τη δημοκρατία. Ιδιαίτερη έμφαση θα δώσουμε στη φεμινιστική κριτική που, έχοντας επεξεργαστεί κεντρικές έννοιες της ψυχανάλυσης από τους Φρόιντ και Λακάν, έχει ανανεώσει την ψυχαναλυτική θεωρία. Οι συνομιλίες ανάμεσα στην ψυχανάλυση και τη φιλοσοφία, τη φεμινιστική θεωρία, τις μετααποικιακές σπουδές και την τέχνη υπογραμμίζουν την έννοια της διεπιστημονικότητας. Σε τέτοιες διεπιστημονικές αναλύσεις θα ασκηθούμε στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος.

Συγγράμματα

  • Freud, S. (2022): Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας, Αθήνα: Πολύτροπον
  • Butler J. (2009): Η ψυχική ζωή της εξουσίας. Θεωρίες καθυπόταξης, Αθήνα: Πλέθρον
  • Copjec, J. (2019): Διάβασε την επιθυμία μου: Ο Λακάν εναντίον των ιστορικιστών, Αθήνα: Πλέθρον
ΙΑΚΑ: Κεντρική σελίδα Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας