Το συμπόσιο θα λάβει χώρα υβριδικά, με ζωντανή παρουσία στο Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών, Μητσαίων 9, και ταυτόχρονη διαδικτυακή μετάδοση μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας Zoom, την Πέμπτη 21 και την Παρασκευή 22 Σεπτεμβρίου 2023.
Οι διαλέξεις, στην πλειονότητά τους, θα δοθούν στα γαλλικά.
Εδώ και είκοσι περίπου χρόνια, η μελέτη του σώματος αποτελεί σημαντική τάση στην ιστορική έρευνα γενικά και στην ελληνιστική έρευνα ειδικότερα. Έχουν προκύψει πολυάριθμα έργα αφιερωμένα στο σώμα γενικά ή στις διάφορες πτυχές του (εμφάνιση, στολισμός, ομορφιά κ.λπ.). Οι αναπαραστάσεις του σώματος και οι λόγοι που το αφορούν, οι τρόποι σύλληψης και πρόσληψής του αποτελούν όλα τα πολιτισμικά δημιουργήματα σύμφωνα με το κοινωνικοϊστορικό πλαίσιο. Η «κατασκευή» του σώματος περιλαμβάνει φιλοσοφικές, πολιτικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές και αισθητικές προσεγγίσεις.
Ενώ η ομορφιά από καιρό θεωρούνταν συστατικό του ελληνικού πολιτισμού, η δουλειά πάνω στην ασχήμια ήταν πιο σπάνια, με εξαίρεση τη φιλοσοφία ή, στην ιστορία, τις προσεγγίσεις του Maurice Olender. Γενικά, η έννοια της ασχήμιας θα μπορούσε να διαβαστεί ως αντιαξία, αφού ορίζεται κυρίως ως έλλειψη ομορφιάς, «καλής» μορφής (προσέξτε το ιδιωτικό α με όρους όπως άσχημος ή άμορφος). Μεταξύ των φιλοσόφων, μπορεί να συλληφθεί ως λεπτομέρεια ομορφιάς ή ακόμη και ως ομορφιά ως αποκαλυπτικός της ζωής και της κίνησης της.
Σε κοινωνίες όπου τα φαινόμενα και οι συμπεριφορές υπόκεινται σε συνεχή κοινωνικό έλεγχο, η εμφάνιση του ατόμου είναι τόσο σημαντική από ατομική όσο και συλλογική άποψη. Σύμφωνα με αρχαίες πραγματείες για τη φυσιογνωμία, η σωματική ασχήμια φανερώνει ψυχολογική ασχήμια. Σε αντίθεση με τον σοφό, ο απλός άνθρωπος, αποτελώντας το μέτρο της ομορφιάς του, υποτιμά αυτό που τον απομακρύνει και σηματοδοτεί την παρακμή του, είτε λόγω ηλικίας είτε λόγω ασθένειας, συγγενών δυσμορφιών, εθνικών χαρακτηριστικών, ιδιαιτεροτήτων ή ενδείξεων κοινωνικής υποτέλειας. Ούτε το σώμα είναι μια σταθερή πραγματικότητα: αλλάζει με την ηλικία μέχρι την τελική υποβάθμιση. Η σωματική ευαλωτότητα ή η σωματική ετερότητα σπάνια προκαλούν οίκτο ή συμπάθεια: συχνά και διαχρονικά αποτελούν ένα εύκολο μέρος για γέλιο.
Ωστόσο, η ασχήμια είναι «καλή σκέψη», λόγω του πλήθους των λειτουργιών της: μπορεί να κρύψει την εσωτερική ομορφιά (βλ. παραδείγματα του Αισώπου, του Σωκράτη, του αποστόλου Παύλου), η ανάπτυξή της μπορεί να χρησιμεύσει για να υποδηλώσει την εσωτερική συναισθηματική κατάσταση. σώμα τα χαρακτηριστικά του πένθους είναι να το κάνει άσχημο). Μπορεί να εμπνεύσει φόβο και επομένως να χρησιμεύσει ως εκπαιδευτικό εργαλείο (ο Αίσωπος αγοράζεται ως δάσκαλος/σκιάχτρο για να ηρεμήσει τα απείθαρχα παιδιά ενός σκλαβοπωλείου). Η ασχήμια χρησιμεύει επίσης για να διασκεδάζει, να προκαλεί γέλιο: «το γελοίο», λέει ο Αριστοτέλης, «είναι μέρος του άσχημου». Τέλος, μπορεί να χρησιμεύσει και ως λόγος αποκλεισμού: οι «άλλοι» και ιδιαίτερα οι «αδύναμοι» είναι από τη φύση τους απωθητικοί. Έτσι, η φυσική και ηθική ασχήμια σηματοδοτεί τις ιεραρχικές σχέσεις και χαρακτηρίζει τρόπους εξουσίας.
Στη χριστιανική νοοτροπία, η ομορφιά, ως ένδειξη τελειότητας, παραπέμπει στην εικόνα του Θεού, ενώ η ασχήμια εκδηλώνει το αντίθετό της, τον Διάβολο. Έτσι ο δίκαιος πρίγκιπας ενσαρκώνει την ομορφιά, ως ο αυθεντικός εκπρόσωπος του Θεού στη γη. Αντίθετα, ο τύραννος αποτελεί μια φιγούρα με τερατώδες σώμα – το τέρας που αντιπροσωπεύει την απόλυτη ασχήμια, ένα κατεξοχήν διαβολικό χαρακτηριστικό. Τέλος, η ηθική ασχήμια που αποδίδεται στους ασεβείς, στους άπιστους, ακόμη και στους Εβραίους, αποτελεί έναν τόπο που τους διακρίνει από τους καλούς χριστιανούς. Σε ένα χριστιανικό πλαίσιο, η ασχήμια ορίζει επίσης τις ιεραρχικές σχέσεις, τόσο στη γη όσο και στον παράδεισο (και στην κόλαση);
9.30-10.00: Opening remarks J. Wallensten, P. Pakkanen, V. Mehl, B. Legras, M. Patera
10.00-11.00: Philippe Borgeaud, Figures de la laideur. Hommage à Maurice Olender.
11.00-11.30: Coffee Break
Session 1. Percevoir la laideur
Chair: Stella Georgoudi
11.30-12.00: Petra Pakkanen, Smelly business: The case of Cleon the tanner and ugliness of smell.
12.00-12.30: Véronique Mehl, « Les formes s'effaçaient et n'étaient plus qu'un rêve (Baudelaire) » : lecture sensible de la laideur.
12.30-13.15: Discussion
Session 2. Figurer la laideur
Chair: Bernard Legras
16.00-16.30: Dimitris Palaiothodoros, Laideur du corps, laideur du visage dans la céramique peinte archaïque et classique.
16.30-17.00: Athanasios Semoglou, Laideur et beauté -physiques et morales : deux valeurs inversement proportionnelles dans la théologie et l'art byzantin.
17.00-18.00: Discussion
Session 3. Exprimer la laideur
Chair: Jean-Baptiste Bonnard
9.30-10.00: Typhaine Haziza, Il était une fois... une "laide" devenue reine : l'histoire de la mère de Démarate (Hérodote, VI, 61-69).
10.00-10.30: Bernard Legras, Beauté et laideur dans la paideia de l'Égypte ptolémaïque et romaine.
10.30-11.00: Discussion
11.00-11.30: Coffee Break
11.30-12.00: Maria Patera, Attitudes grecques envers la laideur.
12.00-12.30: Lydia Papariga-Artémiadi, Des humains à la forme animale et des « morts enflés comme des tambours ». Dimensions juridiques de la laideur extra naturam dans l'Antiquité et à Byzance.
12.30-13.00: Discussion
13.00-13.30: Conclusions